Δια βίου μάθηση στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης

Οι εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη οδηγούν σε αλλαγές στην εκπαίδευση και θέτουν νέα ερωτήματα στους εκπαιδευτικούς και τους εκπαιδευόμενους. Η Annapurna Ayyappan, η βοηθός ειδικού προγράμματος του Ινστιτούτο Δια Βίου Μάθησης της UNESCO, προσπαθεί να εντοπίσει τα βασικά ζητήματα για τη δια βίου μάθηση.

Από τις τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές και τα podcasts μέχρι τις πλατφόρμες κοινωνικών μέσων, τα μαζικά ανοικτά διαδικτυακά μαθήματα και τους ανοικτούς εκπαιδευτικούς πόρους, η τεχνολογία έχει διευρύνει σημαντικά τους ορίζοντες της άτυπης και μη τυπικής μάθησης. Έχει επίσης παρουσιάσει στους εκπαιδευόμενους και τους εκπαιδευτικούς νέες προκλήσεις, καθώς και ευκαιρίες για ενδυνάμωση και εξερεύνηση. Τώρα, με την έλευση της δημιουργικής τεχνητής νοημοσύνης και άλλων εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης, η τάση αυτή πρόκειται να επιταχυνθεί ακόμη περισσότερο, όπως τονίζουν οι Oleksandra Poquet και Maarten de Laat (2021), οι οποίοι περιγράφουν την τεχνητή νοημοσύνη ως “μετασχηματιστική δύναμη που αναδιαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα συναντούν πληροφορίες, πλοηγούνται στο περιβάλλον τους και λαμβάνουν αποφάσεις”.

Αν και ο όρος “τεχνητή νοημοσύνη” εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1950, πρόσφατα ο τομέας άρχισε να ανθίζει. Ελλείψει ηθικών πλαισίων, έχει τη δυνατότητα να διαιωνίσει τις υπάρχουσες προκαταλήψεις και διακρίσεις, να επιδεινώσει τις κοινωνικές διαιρέσεις και να θέσει σε κίνδυνο τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Μια έκθεση του ΟΗΕ του 2022 σχετικά με τον αντίκτυπο της ψηφιοποίησης τονίζει τη σημασία της προώθησης του δικαιώματος στην εκπαίδευση και της προστιθέμενης αξίας στην υπάρχουσα πρακτική. Επιπλέον, το 2021, 193 κράτη μέλη της UNESCO υιοθέτησαν τη Σύσταση για τη δεοντολογία της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία υπογραμμίζει τις αξίες του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της ειρήνης, της ποικιλομορφίας και της ενσωμάτωσης, καθώς και της περιβαλλοντικής άνθησης.

Το 2024, η Ευρωπαϊκή Ένωση συμφώνησε για το πρώτο νομικό πλαίσιο που αφορά τους κινδύνους της ΤΝ, καθορίζοντας διαφορετικά επίπεδα ρύθμισης για κάθε επίπεδο κινδύνου, με την εκπαίδευση να περιλαμβάνεται στην κατηγορία υψηλού κινδύνου. Ωστόσο, οι επιπτώσεις για τα ιδρύματα που αναπτύσσουν τεχνολογίες βασισμένες στην ΤΝ σε μη τυπικά προγράμματα και σε ανεπίσημα περιβάλλοντα χρήζουν περαιτέρω εξέτασης.

Η έκθεση 2023 AI Index Report δείχνει ότι 62 χώρες έχουν δημοσιεύσει εθνικές στρατηγικές για την ΤΝ. Έχουν προκύψει αρκετές συγκριτικές μελέτες αυτών των στρατηγικών, οι οποίες αναδεικνύουν σημαντικές εκτιμήσεις για περαιτέρω έρευνα και πολιτική. Μια μελέτη, για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι το “ανθρώπινο κεφάλαιο” ήταν το μοναδικό κοινό θέμα σε όλες τις εθνικές στρατηγικές ΤΝ όσον αφορά τις λειτουργίες του κράτους. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι η προσέγγιση των στρατηγικών ΤΝ διαφέρει ανά περιοχή όσον αφορά την προσέγγιση, την ηγεσία και τις προτεραιότητες. Σε ορισμένες περιοχές, η έμφαση δίνεται στην ενίσχυση της έρευνας και της ανάπτυξης, με τις κυβερνήσεις να αναλαμβάνουν το προβάδισμα. Σε άλλες, υπάρχει μια πιο προσεκτική προσέγγιση, δίνοντας έμφαση στη σημασία της ηθικής, της ρύθμισης και της προστασίας των δεδομένων. Ορισμένες χώρες υπερασπίζονται ενεργά την ΤΝ, δίνοντας μεγάλη έμφαση στην ενίσχυση του ανθρώπινου κεφαλαίου και στην προώθηση της καινοτομίας. Κατά συνέπεια, υπάρχει ανομοιογένεια στις επενδύσεις, την έρευνα και την ανάπτυξη γνώσεων και εφαρμογών ΤΝ. .

Η δια βίου μάθηση δεν αφορά μόνο το τσεκάρισμα κουτιών – αφορά το να θέτουμε τους ανθρώπους στο επίκεντρο της διαδικασίας, διασφαλίζοντας ότι όλοι έχουν την ευκαιρία να ευδοκιμήσουν ανεξάρτητα από το πού ξεκινούν. Πρόκειται για την αναγνώριση και την ανταπόκριση στις διαφορετικές ανάγκες των εκπαιδευομένων, συμβάλλοντας όχι μόνο στην οικονομική ανάπτυξη αλλά και στην οικοδόμηση μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς. Για να υλοποιηθεί αυτή η μετασχηματιστική και χειραφετητική δύναμη της δια βίου μάθησης, το πλαίσιο δράσης του Μαρακές του 2022 καλεί σε αποτελεσματικές πολιτικές και μέσα που γεφυρώνουν το ψηφιακό χάσμα, αυξάνουν την πρόσβαση, αντιμετωπίζουν τις διαδικτυακές σχέσεις εξουσίας και αποτρέπουν την κατάχρηση τεχνολογιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη.  

Καθώς η δια βίου μάθηση λαμβάνει χώρα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής και σε όλους τους τομείς και τα περιβάλλοντα, διάφορες υπηρεσίες, υπουργεία και οργανισμοί μοιράζονται την ευθύνη για την εφαρμογή της. Επιπλέον, δεδομένης της οριζόντιας φύσης και εφαρμογής της τεχνολογίας, η προώθηση της διά βίου μάθησης στην εποχή της ΤΝ απαιτεί σκόπιμες, συνειδητές και συντονισμένες πολιτικές και προγραμματικές προσπάθειες που αναγνωρίζουν όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο οι αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως η ΤΝ, αποτελούν βασικά εργαλεία για την επιτάχυνση της προόδου, αλλά και την κρίσιμη σημασία μιας ανθρωποκεντρικής προσέγγισης κατά τη χρήση της τεχνολογίας.

Όταν πρόκειται για την εφαρμογή, η σύμπραξη πολλών ενδιαφερομένων μερών και η δέσμευση είναι απαραίτητες για την αντιμετώπιση των εμποδίων και των απρόβλεπτων συνεπειών. Θα πρέπει να εφαρμοστούν συμμετοχικές προσεγγίσεις στον σχεδιασμό πολιτικών και προγραμμάτων και να καταβληθούν προσπάθειες για την επιβολή κανονισμών και μέτρων για τον μετριασμό της προκατάληψης και τη διασφάλιση της ιδιωτικής ζωής των δεδομένων, ενισχύοντας την εμπιστοσύνη στα εκπαιδευτικά συστήματα που βασίζονται στην ΤΝ.

Στην τάξη, είναι σημαντικό να αξιοποιηθούν οι πόροι και να βασιστούν σε αυτά που ήδη γνωρίζουν οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί, χρησιμοποιώντας συσκευές με τις οποίες είναι εξοικειωμένοι και όχι ανακαλύπτοντας εκ νέου τον τροχό. Καινοτόμες προσεγγίσεις, όπως το edge computing, μπορούν να παρέχουν υποστήριξη ΤΝ σε τοπικές συσκευές, για μαθητές με περιορισμένη πρόσβαση σε υποδομές ΤΠΕ, προσφέροντάς τους έτσι τη δυνατότητα βιώσιμης και οικονομικά προσιτής μάθησης. Οι ελεύθεροι, συμμετοχικοί και δημοκρατικά ελεγχόμενοι πόροι, όπως οι ανοικτοί εκπαιδευτικοί πόροι, η Wikipedia, τα εργαλεία ανοικτού κώδικα, μπορούν να προωθήσουν ένα θετικό περιβάλλον για τη χρήση της ΤΝ.

Είναι σημαντικό να διερευνηθούν, να καταγραφούν και να μοιραστούν υποσχόμενες μελέτες περιπτώσεων και να επενδυθούν στη χρήση του καθολικού σχεδιασμού για τη μάθηση ως αρχή για την αξιοποίηση των αναδυόμενων τεχνολογιών για μάθηση χωρίς αποκλεισμούς.

Η δια βίου μάθηση και οι εξελίξεις στην ψηφιακή εποχή, ιδίως η τεχνητή νοημοσύνη, ευθυγραμμίζονται ήδη, τόσο εννοιολογικά όσο και, σε ορισμένες περιπτώσεις, πρακτικά. Η αυτοκατευθυνόμενη μάθηση, η κριτική σκέψη, η ενσυναίσθηση, η συνεργασία, η λήψη αποφάσεων, ο αυτοαναστοχασμός, οι χώροι και οι προσεγγίσεις μάθησης είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι της δια βίου μάθησης. Όταν υπάρχουν αυτά τα στοιχεία, τα άτομα μπορούν να ξεκινήσουν ένα συνεχές ταξίδι μάθησης, ενδυναμωμένα από την ασφαλή, αποτελεσματική και ηθική τεχνολογία και υποστηριζόμενα από συστήματα που δίνουν προτεραιότητα στην ένταξη και την ανάπτυξή τους.

Η UNESCO υποστηρίζει μια προσέγγιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του φύλου στην ΤΝ, τονίζοντας την ανάγκη συνεργασίας μεταξύ των φορέων χάραξης πολιτικής, των εκπαιδευτικών, των προγραμματιστών και των μαθητών για την αξιοποίηση του δυναμικού της ΤΝ, διασφαλίζοντας παράλληλα τα δικαιώματα των μαθητών και προωθώντας την εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς. Η ΤΝ έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει την πρόσβαση στη μάθηση. Ωστόσο, για να συμβάλει πραγματικά στη βιώσιμη ανάπτυξη, οι επενδύσεις στη δια βίου μάθηση είναι ζωτικής σημασίας. Αυτό απαιτεί εστιασμένη προσοχή στην πολιτική, την έρευνα και την πρακτική.

Έτσι, το καίριο ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό αυτοί οι δύο τομείς ευθυγραμμίζονται -όχι μόνο όσον αφορά τη φιλοσοφία και την προσέγγιση, αλλά και την πολιτική και τις επενδύσεις- και, κυρίως, ποιες επιπτώσεις έχει αυτή η ευθυγράμμιση για τη συλλογική μας πρόοδο στο μέλλον.

–πηγή–